Γιατί οι εκπαιδευτικές πολιτικές έχουν σημασία για την ισότητα

Της Era Dabla-Norris*

Μεγάλο μέρος της συζήτησης σχετικά με την ανισότητα επικεντρώνεται σε επιβλαβείς κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες και καθώς και στις επιπτώσεις της στην ανάπτυξη. Ωστόσο, ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα αφορά το ποιες πολιτικές διαδραματίζουν σαφή ρόλο στη μείωση της εισοδηματικής ανισότητας. 

Τα αποτελέσματα της νέας μελέτης μας, δείχνουν ότι οι βελτιώσεις στον τομέα της εκπαίδευσης-ακόμα και περισσότερο από παράγοντες όπως οι δημόσιες δαπάνες ή η ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα-έχουν συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στη μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων.

Σύμπλεγμα: Ανάπτυξη-Ισότητα 

Στη μελέτη μας, διερευνούμε πρώτα το κατά πόσον η κατανομή του εισοδήματος μιας χώρας γίνεται όλο και πιο ίση, καθώς γίνεται πλουσιότερη-ένα ερώτημα που προβληματίζει τους οικονομολόγους από την εποχή του Simon Kuznets. Μειώνεται η εισοδηματική ανισότητα καθώς οι χώρες αναπτύσσονται και γίνονται πιο ευημερούσες; Μήπως αυτή η σχέση εξαρτάται από το στάδιο της οικονομικής ανάπτυξης που βρίσκεται η εκάστοτε χώρα; Ποιοι παράγοντες την επηρεάζουν; 

Εξετάζοντας ιστορικά δεδομένα, βρήκαμε ότι η αυξημένη ευημερία, κατά μέσο όρο, οδηγεί σε μείωση της ανισότητας. Μια αύξηση 1% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώνει τον συντελεστή Gini-ένα μέτρο εισοδηματικής ανισότητας που κυμαίνεται από 0 για την τέλεια ισότητα σε 1 για την απόλυτη ανισότητα-κατά περίπου 0,08 ποσοστιαίες μονάδες. 

Βρήκαμε, περαιτέρω, ότι η αύξηση του ΑΕΠ μιας χώρας αυξάνει το σχετικό μέρος του εισοδήματος των φτωχών και της μεσαίας τάξης σε βάρος των πλουσιότερων κατά 20%. Με άλλα λόγια, όχι μόνο οφελούνται οι φτωχοί και η μεσαία τάξη από την ανάπτυξη, αλλά πραγματικά ωφελούνται αναλογικά περισσότερο από τους πλούσιους. Τα αποτελέσματα αυτά ισχύουν και για όλες τις περιφέρειες και για τα διάφορα στάδια της ανάπτυξης. 

Προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε πώς ακριβώς η αυξημένη ευημερία βοηθά στη μείωση των ανισοτήτων και ανακάλυψαμε ότι η εκπαίδευση διαδραματίζει καίριο ρόλο. Πράγματι, τα αποτελέσματα μας, δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικές πολιτικές-ιδίως εκείνες που επικεντρώνονται στη δικαιοσύνη και στις δεξιότητες-μπορεί να είναι μεταξύ των πλέον ισχυρών μοχλών που κατέχουν οι χώρες για τη μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων μακροπρόθεσμα. 

Ο ρόλος της τεχνολογίας 

Εάν η ανάπτυξη μειώνει την ανισότητα, τότε πως εξισώνεται με την αύξηση του εισοδήματος εργασίας και την ανισότητα των αμοιβών που έχει παρατηρηθεί σε πολλές χώρες κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών; 

Η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση είναι δύο πιθανοί τρόποι για να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο. Η τεχνολογική αλλαγή έχει οφελήσει αυτούς που είναι ειδήμονες στο να εργάζονται με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και την πληροφορική. Επίσης οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού έχουν μετακινήσει θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης από τις προηγμένες οικονομίες, πιέζοντας τις προοπτικές των εργαζομένων που κατείχαν αυτές τις θέσεις εργασίας. Ακόμη και στις χώρες στις οποίες μεταφέρονται αυτές τις θέσεις εργασίας, οι αρχικοί επωφελούμενοι είναι συχνά οι πιο εξιδεικευμένοι εργαζόμενοι.  

Η εκπαίδευση έχει μεγάλη σημασία, διότι οι μορφωμένοι πολίτες βρίσκονται σε καλύτερη θέση και μπορούν να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις τεχνολογικές και περιβαλλοντικές αλλαγές που επηρεάζουν άμεσα τα επίπεδα της παραγωγικότητας. Πράγματι, η καλύτερη εκπαίδευση είναι η καλύτερη πολιτική που μπορεί να βοηθήσει τις χώρες να αποφύγουν την αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας που προκύπτει συχνά από τις τεχνολογικές αλλαγές και τη παγκοσμιοποίηση. 

Επιπτώσεις στη διαμόρφωση πολιτικών

Τι μπορεί να γίνει, λοιπόν; Για πολλές προηγμένες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, η μείωση της ανισότητας στο μέλλον σημαίνει αύξηση της προσφοράς σε ιδιαίτερα μορφωμένο και κατιρτισμένο εργασιακό δυναμικό. Πάρα πολλοί νέοι εγκαταλείπουν το γυμνάσιο, πάρα πολλοί απόφοιτοι λυκείου δεν μπορούν να εισαχθούν στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης να μην ξεχνάμε το κόστος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο στις ΗΠΑ είναι απαγορευτικά ακριβό για πολλές οικογένειες. Αυτά είναι τα προβλήματα που μπορούν να λυθούν με καλύτερες κυβερνητικές πολιτικές. 

Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, το μορφωτικό επίπεδο εξακολουθεί να παραμένει απαράδεκτα χαμηλό, με την πρόσβαση ακόμα και στη βασική εκπαίδευση να περιορίζεται από τις αδυναμίες της αγοράς και λόγω πολλών αναποτελεσματικών πολιτικών.  

Ενώ η ακριβής προσοχή των πολιτικών διαφέρει αναγκαστικά από χώρα σε χώρα, ένας αριθμός από ευρείες θεματικές ενότητες θα μπορούσε να σκιαγραφηθεί. Οι εκπαιδευτικές πολιτικές που βοηθούν τους μαθητές να επιτύχουν ισχυρές ακαδημαϊκές επιδόσεις, που τους επιτρέπουν να συνεχίσουν σε υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης και να αποκτήσουν τις δεξιότητες για να επιτύχουν σε μια παγκοσμίως ανταγωνιστική οικονομία, μπορούν να προωθήσουν μεγαλύτερη κινητικότητα μεταξύ των επωφελούμενων γενεών και να βοηθήσουν εν καιρώ στη μείωση της εισοδηματικής ανισότητας.

Στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι πολιτικές που προωθούν την ισότιμη πρόσβαση στη βασική εκπαίδευση, όπως οι μεταφορές ταμειακών ροών με στόχο την ενθάρρυνση της καλύτερης συμμετοχής στα δημοτικά σχολεία ή οι δαπάνες για τη δημόσια εκπαίδευση που ωφελεί τους φτωχούς, θα μπορούσε να μειώσει την ανισότητα, βοηθώντας στη διαμόρφωση ενός ανθρώπινου κεφαλαίου και δημιουργώντας εκπαιδευτικές ευκαιρίες που να εξαρτώνται όλο και λιγότερο από τις εκάστοτε κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες.

*  H Era Dabla-Norris είναι αναπληρώτρια επικεφαλής του Strategy, Policy and Review Department στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. 

Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο του World Economic Forum και σε συνεργασία με το International Monetary Fund.

Μετάφραση-επιμέλεια κειμένου: Δημήτριος Σαλαμπάσης