O συγγραφέας Γιώργιος Σκαμπαρδώνης στο Λουξεμβούργο

Η Ελληνική Κοινότητα του Λουξεμβούργου έλαβε μέρος στην Εκθεση Βιβλίου και Πολιτισμού που οργάνωσε η CLAE από τις 16 μέχρι 18 Μαρτίου 2012. 

Φετινός προσκεκλημένος της Ελληνικής Κοινότητας Λουξεμβούργου ήταν ο συγγραφέας Γιώργος Σκαμπαρδώνης, ο οποίος μίλησε για την τεχνική και τις απαιτήσεις του διηγήματος. 

Γιώργος Σκαμπαρδώνης

Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1953 και σπούδασε γαλλική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε σε εφημερίδες, στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση, έγραψε σενάρια για τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και το σενάριο για την ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Όλα είναι δρόμος» σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη. Διεύθυνε την εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» και τα περιοδικά «Θ-97» (Βραβείο Ιπεκτσί), «Τάμαριξ» και «Χίλια Δέντρα». Διετέλεσε διευθυντής του καλλιτεχνικού περιοδικού «Πανσέληνος» της «Κυριακάτικης Mακεδoνίας» που τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό βραβείο European Newspaperdesign Awards 2000. Η συλλογή διηγημάτων του «Η Στενωπός των υφασμάτων» τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος το 1993. Συνεργάστηκε επί δύο χρόνια με την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία». Το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο του Ιδρύματος Μπότση. Έχει συγγράψει πολλά διηγήματα και μυθιστορήματα χρησιμοποιώντας την ειρωνεία, τη σουρεαλιστική περιγραφή και τα προσωπικά του βιώματα. Πολλά έργα του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 12 γλώσσες.

Κεντρικός πυρήνας της ομιλίας του Γιώργου Σκαμπαρδώνη αποτέλεσε η απαρχή της συγγραφής, δηλαδή το πως φθάνει ο συγγραφέας από τη σύλληψη της ιδέας και τη συγκέντρωση του υλικού στην ολοκλήρωση του κειμένου που θέλει να παρουσιάσει στον αναγνώστη αλλά και στην διαμόρφωση της προσωπικότητας και της διαχείρισης της εσωτερικής ενέργειας η οποία οδηγείται από το ένστικτο, το πάθος και την ανάγκη για καταγραφή μιας έκφρασης ήθους, απόλαυσης της ζωής και προσμονής.

Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω την εκδήλωση και την εξαιρετική ομιλία του Γιώργου Σκαμπαρδώνη και ένιωσα την εσωτερική ανάγκη να καταγράψω μερικές χαρακτηριστικές στιγμές που μου έκαναν εντύπωση και θα μείνουν χαραγμένες στο μυαλό μου:

1.       Η έμπνεση είναι στενά συνυφασμένη με την εποχή. Δηλαδή αν το κείμενο δεν γραφτεί την εποχή που πρέπει να γραφτεί δεν θα γραφτεί ποτέ

2.       Έμπνευση δεν σημαίνει επινόηση. Σημαίνει ότι ο συγγραφέας έρχεται σε επαφή με μία πραγματικότητα από την οποία εμπνέεται για να γράψει ένα αφήγημα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι στο τελικό κείμενο θα αφηγηθεί η πραγματικότητα αυτή. Το διήγημα δεν είναι ένα ρεπορτάζ πραγματικότητας. Η αφήγηση μιας ιστορίας που συνέβη στη πραγματικότητα αν δε περιέχει εκείνες τις λογοτεχνικές αρετές που να τη κάνει λογοτεχνία είναι απλώς δημοσιογραφία. Συνεπώς ο συγγραφέας εμπνεόμενος από τη πραγματικότητα ή τη μη πραγματικότητα και χρησιμοποιώντας στοιχεία πραγματικότητας, φαντασίας και επινόησης δημιουργεί το δικό του κείμενο. Αυτό όμως για να γίνει στη πορεία λογοτεχνία, για να γίνει τέχνη, απαιτεί την εφαρμογή κάποιων όρων και κανόνων και κάποιων λογοτεχνικών αρετών. Μια ιστορία δεν είναι τέχνη. Πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και δομές για να γίνει τέχνη.

3.       Ο άνθρωπος αποτελεί μια οντότητα που βρίσκεται εν ροή, σε μία διαρκή ανέλιξη. Ο συγγραφέας μέσα από το έργο του επικοινωνεί με τον αναγνώστη και η διαπάλη αυτή αποτελεί το δυναμικό αυτό δίαυλο επικοινωνίας και εσωτερικής προσμονής για το καινούργιο και δημιουργεί αυτούς τους προβληματισμούς

4.       Ο αναγνώστης προσεγγίζει ένα κείμενο κάθε φορά διαφορετικά. Το κάθε κείμενο περιέχει στοιχεία που είναι άρρητα, πολυσημασιολογικά, ευρυματικά και πολυεπίπεδα και κάθε φορά που προσέρχεται ο αναγνώστης να αναγνώσει ένα κείμενο έχει τον ίδιο προβληματισμό που έχει και ο συγγραφέας όταν δημιουργεί, πλησιάζει δηλαδή και αυτός με τη δική του υπόσταση ένα κείμενο που έχει πολλά σκοτάδια, έχει πολλά στοιχεία απροσπέλαστα, στοιχεία που προκαλούν τη προσοχή στη συγκεκριμένη φάση λιγότερο ή περισσότερο.

5.       Το βιβλίο όπως και η τέχνη γενικότερα είναι κάτι το μαγικό. Κάθε φορά ένα διήγημα, ένα ποίημα ένα μυθιστόρημα έχει να σου πει άλλα πράγματα, ανάλογα με το τι θέλεις εσύ να βρεις στο κείμενο. Η αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία, η συνεργασία, αυτή η βαθύτερη συνομιλία που έχει να κάνει με τη βούληση αυτού που προσεγγίζει το κείμενο. Το κείμενο υπάρχει, το κείμενο είναι τετελεσμένο, απλώς είναι σκοτεινό, φανερό μεν αλλά και σκοτεινό. Υπάρχουν στοιχεία που είναι ορατά και στοιχεία που δεν είναι ορατά, καθώς και στοιχεία που ο συγγραφέας τα βάζει με τέτοιο τρόπο μέσα στο κείμενο ώστε να μην είναι ορατά αλλά να υπάρχουν. Και εκείνα τα στοιχεία που πολλές φορές δεν φαίνονται αποτελούν το πιο σημαντικό υλικό της αφήγησης.

6.       Αυτό που συμβαίνει με τη τέχνη είναι κάτι το μαγικό που σηματοδοτείται από αυτόν τον αιφνίδιο σπινθηρισμό, από το απρόβλεπτο. Και όταν ξέρεις ότι αυτά συμβαίνουν έχεις μια άλλη στάση απέναντι στο γράψιμο, απέναντι στη λογοτεχνία. Η λογοτεχνία δεν είναι κάτι το τετελεσμένο, είναι μία δυναμική σχέση του αναγνώστη με το κείμενο η οποία διανθεί τη δυναμική σχέση του συγγραφέα με το κείμενο. Και όταν η συγγραφή τελειώσει τότε το κείμενο ταξιδεύει μόνο του μέσα στις δεκαετίες, σε έναν «επέκεινα», ο οποίος διαθέτει μια δική του τοπική αυτοδιοίκηση. Ο συγγραφέας μπορεί να φύγει, το κείμενο όμως παραμένει. Και έρχεται ένας καινούργιος αναγνώστης να διαβάσει από την αρχή, να αγγίξει, να προβληματιστεί, να καταλάβει τον εαυτό σου μέσα από διαφορετικές αυτογνωσίες και σε άλλη αυτοσυναίσθηση μέσα από τη τέχνη.

7.       Ο Ελύτης είχε πει ότι «από ένα τίποτα γίνεται ο παράδεισος». Το banal δεν υπάρχει ως banal. Αν μπορούμε να το δούμε με ένα μη banal τρόπο τότε μπορεί να φωτογωγηθεί και να ανελιχθεί σε μία άλλη διάσταση. Το banal αν διατυπωθεί με έναν μοναδικό λεκτικό τρόπο μπορεί να γίνει κάτι τελείως ξεχωριστό, μοναδικό και ανεπανάληπτο. Δεν υπάρχει banalité αντικειμενική στα πράγματα.

8.       Η ίδια η ουσία είναι στην αφήγηση, δεν υπάρχει αντισυμβατικότητα ή banalité. Ο συγγραφέας καταξιώνει την όραση, πείθει για το υπάρχον και το μη υπάρχον, επινοεί για το τί αξίζει και τι δεν αξίζει. Αυτή είναι η μαγεία της τέχνης. Αντικειμενικά, δεν υπάρχει κάτι που να μεταφέρεται αυτούσιο στη τέχνη. Το κλειδί είναι η αναγνώριση της δυνατότητας μετάγγισης μιας εσωτερικής αλήθειας που υπάρχει μέσα στο κείμενο για να γίνει απολαυστικό για τον αναγνώστη. Εξ αντικειμένου αλήθεια δεν υφίσταται. Μπορεί να είναι ένα ψέμα που έχουμε δεχθεί αλλά να παρουσιαστεί ως κάτι μαγευτικό και αληθινό και τελικά να μην έχει καμία σημασία αν είναι αληθινό ή όχι. Η δυναμική οργανική σχέση του καλλιτέχνη με την έξωθεν συγκυρία δημιουργεί την έμπνευση της εποχής.

9.       Η τέχνη δεν διδάσκεται· η τέχνη κλέβεται. Ο συγγραφέας αλειεύει υλικό και στοιχεία και φτιάχνει μια δική του ιστορία συναξάροντας και «κλέβοντας» υλικό από διαφορετικά personage, φτιάχνει ένα άλλο personage, το οποίο εξυπηρετεί την αφήγηση. Δεν αντιστοιχούν όλα σε πραγματικά ή σε μη πραγματικά. Ο συγγραφέας μπορεί να φτιάξει ένα χαρακτήρα χρησιμοποιώντας υλικό από άλλους χαρακτήρες, φτιάχνει δηλαδή ένα νέο άνθρωπο.

10.    Καμία γλώσσα δεν μαθαίνεται με την έννοια τη λογοτεχνική. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με συνεχή επαφή με τη γλώσσα καθώς και με πολυετή διαμονή στη χώρα προέλευσης της εκάστοτε γλώσσας.

11.    Με τη λέξη ένστικτο προσπαθούμε να περιγράψουμε κάτι που στηρίζεται στην απόλυτη οντότητα. Με την παρατήρηση, τη γνώση και την εμπειρία το ένστικτο ισχυροποιείται. Όλα αυτά προσθέτουν. Το έμφυτο χάρισμα δεν αρκεί για να γίνει κάποιος συγγραφέας. Πετυχαίνουν συνήθως αυτοί που έχουν μικρότερο ένστικτο αλλά έχουν εργαστεί πάρα πολύ παρά αυτοί που έχουν χάρισμα και δεν έχουν δουλέψει πάνω σε αυτό. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι «η μοίρα του ανθρώπου δεν είναι το μυαλό του αλλά ο χαρακτήρας του». Σίγουρα υπάρχει κάτι αλλά όμως αυτό το κάτι απαιτεί πολύ κόπο και εργασία. Είναι αυτό που έλεγε ο Εμπειρικός «είναι ένα έλασμα εν εγρηγόρσει». Κάτι που συμπεριφέρεται σαν πυξίδα και σε κατευθύνει δίχως όμως να μπορεί να το αποδείξει.

12.    Η επιλογή του αφηγηματικού θέματος και η χρήση της γλώσσας από τον Γ. Σκαμπαρδώνη, κρατούν τον αναγνώστη σε μία ευχάριστη εγρήγορση και του προσδίδουν και ένα στοιχείο εκτόνωσης. Είναι σα να υπάρχει μια πραγματικότητα ως σύμβαση και η γραφή σπάει τη σύμβαση αυτή τόσο ως προς την επιλογή των θεμάτων όσο και με το λεκτικό παίγνιο, δηλαδή με τις μη συμβατικές λεκτικές συνάψεις [σχόλιο παρευρισκομένου αναγνώστη]