Πρέπει η Ευρώπη να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στο διεθνές στερέωμα;

Του Joschka Fischer*

Οι χαοτικές συνέπειες της σταδιακής διάλυσης της Pax Americana γίνονται ολοένα και πιο σαφείς. Για επτά δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες διασφάλιζαν ένα παγκόσμιο πλαίσιο, το οποίο όσο ατελές και να ήταν και ανεξάρτητα από τα λάθη που έκανε η υπερδύναμη αυτή-αποτελούσε γενικά την εγγύηση για ένα ελάχιστο επίπεδο σταθερότητας. Η Pax Americana τουλάχιστον ήταν ένα βασικό συστατικό της δυτικής ασφάλειας. Όμως πλέον οι ΗΠΑ δεν είναι πια πρόθυμες ή ικανές για να αναλάβουν μόνες τους το ρόλο ενός "παγκόσμιου αστυνομικού". 

Η συγκλονιστική συσσώρευση των κρίσεων και των συγκρούσεων που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα-στην Ουκρανία, το Ιράκ, τη Συρία, τη Γάζα και τη Λιβύη-συνδέονται με τη νέα στάση της Αμερικής. Σε περίπτωση που τα θέματα αυτά λοιπόν φθάσουν σε τέτοιο βαθμό σοβαρότητας σε μια άλλη σεισμική ζώνη της παγκόσμιας πολιτικής-δηλαδή, της Ανατολικής Ασίας-ο κόσμος θα αντιμετωπίσει μια παγκόσμια καταστροφή που θα απορρέει από την συγχρονικότητα των πολλών περιφερειακών κρίσεων. Προφανώς, θα ήταν μια κρίση που κανείς δεν μπορούσε να ελέγξει ή να περιορίσει.

Ο διπολικός κόσμος του Ψυχρού Πολέμου αποτελεί πλέον ιστορία: Ο George W. Bush σπατάλησε τη σύντομη στιγμή της Αμερικής ως της μόνης αληθινής υπερδύναμης. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση έχει μέχρι στιγμής οδηγήσει σε ένα πλαίσιο για την παγκόσμια διακυβέρνηση. Ίσως βρισκόμαστε στη μέση μιας χαοτικής διαδικασίας που θα οδηγήσει σε μια νέα διεθνή τάξη-ή, πιο πιθανό, βρισκόμαστε μόνο στην αρχή αυτής της διαδικασίας.

Η συζήτηση σχετικά με το μέλλον της παγκόσμιας τάξης λαμβάνει χώρα κατά κύριο λόγο στη Δύση - συγκεκριμένα, τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Με τις αναδυόμενες δυνάμεις σε μεγάλο βαθμό να προσπαθούν να προσαρμόσουν τις στρατηγικές τους θέσεις με τις εθνικές τους επιδιώξεις και συμφέροντα, είναι απρόθυμες ή ανίκανες να εκφράσουν τις ιδέες και τους δεσμευτικούς κανόνες που θα πρέπει να διέπουν μια νέα διεθνή τάξη.

Πως μοιάζει, για παράδειγμα, μια κινεζική ή ινδική συνταγή για μια νέα παγκόσμια τάξη; (Υπό το φως των γεγονότων στην ανατολική Ουκρανία, είναι ίσως σκόπιμο να μην ερευνήσουμε σε βάθος τις απόψεις της Ρωσίας). Η παλιά διατλαντική Δύση φαίνεται να είναι μόνη της, σε αυτή τη περίπτωση, και ως εκ τούτου, εξακολουθεί να είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της παγκόσμιας σταθερότητας.

Και όμως η συχνότητα των κρίσεων έχει επίσης αναβιώσει στις δυτικές χώρες μία παλιά, βασική κανονιστική σύγκρουση μεταξύ ιδεαλισμού και ρεαλισμού, και μία εξωτερική πολιτική που βασίζεται σε αξίες και συμφέροντα. Αν και έχει εδώ και καιρό γίνει σαφές ότι οι δυτικές πολιτείες βασίζονται και στα δύο, η αντίθεση, έστω και αν είναι τεχνητή, είναι τώρα μπροστά και στο επίκεντρο για μια ακόμη φορά.

Η κρίση στο Ιράκ, και η τρομακτική βία του ισλαμικού κράτους** εκεί και στη Συρία, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της μη-επέμβασης της Δύσης στον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Οι "ρεαλιστές" της εξωτερικής πολιτικής αντιτίθεται σε μια δήθεν ιδεαλιστική "ανθρωπιστική" παρέμβαση. Τα αποτελέσματα είναι πλέον σαφή: μια ανθρωπιστική καταστροφή και μια σοβαρότατη πρόκληση στην Αραβική Μέση Ανατολή, όπως έχει ήδη συσταθεί από τον περασμένο αιώνα.

Η διαμάχη στην Ευρώπη σχετικά με τον εξοπλισμό των Κούρδων φαίνεται παράξενη υπό το πρίσμα της κατάστασης στο Ιράκ. Μπροστά στα μάτια μας, το Ιρακ απειλεί να σκοτώσει ή να υποδουλώσει όλα τα μέλη των θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων, που δεν προσηλυτίζονται αμέσως στο Ισλάμ ή δεν τρέπονται σε φυγή. Με τον κόσμο να παρακολουθεί το Ιράκ να απειλεί με γενοκτονία, η ανάληψη δράσης αποτελεί ηθική υποχρέωση. Ερωτήσεις που αφορούν, για παράδειγμα, το τι θα συμβεί με τα όπλα που έχουν δωθεί στους Κούρδους, μετά το τέλος των μαχών, είναι δευτερεύουσας σημασίας.

Από την άποψη της realpolitik, το επιχείρημα αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι o εθνικός στρατός του Ιράκ είναι καθόλα ανίκανος να νικήσει το ισλαμικό κράτος, ενώ οι κουρδικές πολιτοφυλακές θα μπορούσαν-αλλά μόνο εάν είναι εξοπλισμένες με σύγχρονα όπλα. Μια νίκη του ισλαμικού κράτους  στο βόρειο Ιράκ, ή ακόμα και μόνο η κατάληψη της Ερμπίλ, πρωτεύουσα της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης, θα προκαλέσει όχι μόνο μια απαράμιλλη ανθρωπιστική καταστροφή αλλά θα δημιουργήσει επίσης μια τεράστια πολιτική απειλή για την ευρύτερη Μέση Ανατολή και την παγκόσμια ειρήνη.

Έτσι, ο σύνδεσμος μεταξύ των αξιών και των συμφερόντων είναι αυτονόητος και καθιστά την σύγκρουση πάνω από τις θεμελιώδεις αρχές της εξωτερικής πολιτικής ασήμαντη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια Μέση Ανατολή με μια βάναυση, αδέσμευτη τρομοκρατική κατάσταση στο κέντρο της θα είναι μια άμεση απειλή για την ασφάλεια της Ευρώπης. Γιατί λοιπόν να μην βοηθήσουμε αυτούς στο Ιράκ, οι οποίοι είναι πρόθυμοι και ικανοί να αντιμετωπίσουν αυτό το ρίσκο;

Αλλά αν μόνο η Δύση αναλάβει την ευθύνη για τη διατήρηση της παγκόσμιας τάξης, δεν θα ίσως μία κατάσταση μη διαχειρίσιμη, λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό και τη φύση των κρίσεων που αντιμετωπίζει; Οι περισσότεροι από αυτούς τους αγώνες δεν είναι συγκρούσεις μεταξύ κρατών. Είναι ασύμμετρες συγκρούσεις, για τις οποίες οι δυτικές κοινωνίες-συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ-δεν είναι εξοπλισμένες. Αυτές οι συγκρούσεις επιδεινώνονται περαιτέρω από την σκληρότητα που χαρακτηρίζει τους θρησκευτικούς πολέμους-όπως ακριβώς και εκείνοι στην Ευρώπη του 16ου και 17ου αιώνα. Οπότε, ναι, η Δύση αντιμετωπίζει ένα πράγματι μη διαχειρίσιμο υψηλό κίνδυνο.

Αλλά ποια είναι η εναλλακτική λύση, εκτός από την επιτάχυνση του χάους, ο πολλαπλασιασμός των κινδύνων ασφαλείας και οι κατά συρρόην ανθρωπιστικές καταστροφές; Για τη Δύση-και πρώτα απ 'όλα την Ευρώπη-αυτό το δίλημμα δεν μπορεί να αποφευχθεί.

Σήμερα η συσσώρευση κρίσεων, οι οποίες συνδέονται και με τη στρατηγική κόπωση των ΗΠΑ, υποχρεώνουν την Ευρωπαϊκή Ένωση να καθορίσει ποιο ρόλο θα διαδραματίσει στο μέλλον της Δυτικής-και παγκόσμιας-σταθερότητας. Αν οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να φέρουν εις πέρας το βάρος της Pax Americana, η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για τη συλλογική ασφάλεια. Αλλά η Ευρώπη δεν μπορεί να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την παγκόσμια τάξη και τη σταθερότητα χωρίς την πολιτική ενοποίηση. Δυστυχώς, πάρα πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν ή δεν θα το καταλάβουν ποτέ αυτό. 

*Ο Joschka Fischer ήταν υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης από 1998-2005, μίας περιόδου που χαρακτηρίζεται από την ισχυρή υποστήριξη της Γερμανίας για την επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο το 1999, ακολουθούμενη από την αντίθεσή της στον πόλεμο στο Ιράκ.

Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο του World Economic Forum και σε συνεργασία με το Project Syndicate. 

Μετάφραση-επιμέλεια κειμένου: Δημήτριος Σαλαμπάσης 

**Σημείωμα μεταφραστή: Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε (ο όρος «Λεβάντε» αναφέρεται επίσης ως «Ανατολής», «Συρίας» ή «Αλ-Σαμ») είναι ταυτόχρονα ένα μη αναγνωρισμένο διεθνώς κράτος και μία ενεργή τζιχαντιστική στρατιωτική οργάνωση του Ιράκ και της Συρίας. Στις 29 Ιουνίου 2014 ανακήρυξε μονομερώς την ίδρυση χαλιφάτου, σε μια έκταση που περιέχει περιοχές της Συρίας και του Ιράκ, ορίζοντας στην θέση του «χαλίφη» και «ηγέτη των απανταχού μουσουλμάνων» τον επικεφαλής της, Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι (γνωστό έκτοτε ως «Χαλίφη Ιμπραήμ»). Στους στόχους της οργάνωσης είναι η περαιτέρω εξάπλωση του χαλιφάτου μελλοντικά σε περιοχές στον Λίβανο, όπου έχει πραγματοποιήσει στο παρελθόν τρομοκρατική επίθεση, την Ιορδανία, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη, το Κουβέιτ, την Τουρκία και την Κύπρο (πηγή Wikipedia)